Kritiek op de opgedrongen werkwijze van Liedboek Online

Een tijdje geleden schreef ik al een stuk over een lied in het nieuwe liedboek. Hier had ik het over tekstuele wijzigingen in het lied "Heer uw licht en uw liefde schijnen", maar er is helaas ook voor beamerteamleden punten van kritiek te vinden. Predikant Arjan Berensen (Enter, Overijssel) heeft een tijdje geleden een kritische blog geschreven over de prijzige licenties en kwaliteitsverhouding van "Liedboek Online", een online database waarin alle teksten zouden moeten staan.

"Zouden moeten", want de teksten zijn vaak niet compleet of is gewoonweg een rommeltje! Zo mist heel vaak het refrein (met name in de platte-tekst versie, waar overigens ook de volgorde vaak achterstevoren is) en lied 220 mist zelfs in zijn geheel. Is er dan toch een refrein, dan is dat meestal ondergebracht in een "vers 0" met daar in het refrein het aantal keren dat het refrein voorkomt er in uitgeschreven. Ook veel liedjes met een antifoon krijg je zo voorgeschoteld. Vaak hebben die liederen twee mogelijke antifonen waardoor dat effect vaak versterkt wordt. Een aantal liederen in het nieuwe liedboek kunnen in twee verschillende talen gezongen. Vaak is dat in het Nederlands en Engels, maar ook Duits, Frans en Latijns behoren tot de mogelijkheden. Een enkeling (zoals lied 27a) wordt dat netjes gescheiden door middel van een aanduiding of coupletten, maar de meeste liederen (zoals lied 257) hebben ieder couplet beide talen samengevoegd. Goed, een nieuwe website, heeft natuurlijk wat kinderziektes, maar dit zijn wel heel erg veel kinderziektes, naast natuurlijk de intuïtief lijkende, maar ingewikkeld proces van zoeken, selecteren en downloaden.

De werkwijze

Ik hoef je natuurlijk niet uit te leggen dat een dergelijke werkwijze de meeste beamerteamleden verschrikkelijk irritant zullen gaan vinden. Een presentatie moet binnen een uur klaar kunnen zijn. Met deze werkwijze is het sterk afhankelijk van de liederen die een predikant opgeeft. Zijn het simpele liederen, ben je redelijk vlug klaar (al ben je langer bezig dan de werkwijze die de meeste beamerteams nu handhaven), zijn het veel liederen met een refrein, een antifoon, of meerdere talen, ben je erg lang bezig.

De werkwijze die het beamerteam van Hervormd Woerden Noord & West handhaaft (en op een dergelijke wijze vele anderen met ons). Is een lokale database met alle liederen in uitgeschreven vorm in EasyWorship 2009 of een soortgelijk programma. Door middel van een bundelcode en liednummer kunnen we het lied snel vinden, eventueel coupletten schrappen en vervolgens toevoegen aan de liturgie. In combinatie met een bestaande huisstijl is een handig beamerteamlid binnen een uur klaar, zonder frustratie van een trage internet-verbinding/website en liederen die steeds opnieuw weer niet kloppen. 

Nog een reden waarom een online database voor beamerteamleden niet echt prettig werken is, is het volgende. Liedboek Online kan door de predikant alvast worden ingevuld zodat het beamerteamlid deze vervolgens kan downloaden. heel handig, maar de meeste beamerteams projecteren de volledige liturgie op het scherm, en moeten dus als nog de liturgie via e-mail binnenkrijgen. Als predikanten (bijvoorbeeld externe predikanten) geen gebruik maken van het pakket, moet het beamerteamlid als nog de liederen zelf invoeren en downloaden. Een foutje kan zo gemaakt worden. Met een lokale database kunnen we tijdens de dienst dat (vrijwel ongemerkt) nog rechtzetten. Met Liedboek Online moeten we het lied alsnog online gaan downloaden en in veel gevallen bewerken tot het klopt. Zelfs als de laatste stap niet nodig was, nog steeds erg onhandig.

Offline

Vooral het laatste was een reden om alle teksten offline in EasyWorship 2009 te zetten. Een immens project van meer dan 1200 liederen en subliederen. Helaas heeft Liedboek Online een blokkade van 100 coupletten downloaden per week, en maximaal 25 coupletten per keer. Ik heb een omweggetje gevonden en inmiddels staan de meeste teksten (op iets van 200/300 liederen na) in EasyWorship. Het enige wat nog moet gebeuren is de controle op zaken als foutjes, het refrein en of de uitgeschreven vorm klopt.

Of dit helemaal legaal is weet ik niet, maar het lijkt mij dat, wanneer de kerk de licentie naar eer en geweten netjes betaald, het geen probleem hoeft te zijn. Ik heb contact met Ds. Berensen die interesse toonde in dit project en daarnaast heb ik bijvoorbeeld contact met kerkpresentatie.nl die ook een dergelijk project wilde opstarten. Via hen kom ik binnenkort in contact met verschillende gemeenten die wel mee wilden werken aan het project, zodat samen met hen de controle stap kan worden uitgevoerd. Het resultaat wordt dan  via kerkpresentatie.nl gedeeld met iedere gemeente die daar behoefte aan heeft. Uiteraard is het aan de gemeentes zelf om de licenties op orde te hebben.

Waarom we als beamerteam geen notenbalken willen

De teksten moet je via het download proces binnenhalen, óók als je de notenbalken niet gaat/wilt gebruiken. Een andere manier is er niet echt.  Hiermee kom ik aan bij de redenen waarom we geen gebruik wensen te maken van plaatjes met de notenbalk. 

Allereerst is de meest bekende reden natuurlijk de leesbaarheid. Op Liedboek Online kun je het een en ander aanpassen, maar is in de meeste gevallen niet voldoende. Kleine kerkgebouwen hebben hier waarschijnlijk minder problemen mee, maar een grotere kerk zal, met name in de achterste banken, daar problemen mee krijgen. 

De tweede reden zijn de noten zelf. Een groot gedeelte van de kerkgangers zal a-muzikaal zijn en/of kunnen geen noten lezen. Ik kan het in ieder geval niet en ik ben niet de enige. De notenbalken in het nieuwe liedboek variëren van redelijk simpel tot ontzettend ingewikkeld. Het heeft daarom wat mij betreft weinig nut om notenbalken te tonen op een beamerscherm. Tenslotte is de organist vragen het lied voor te spelen en/of tijdens het lied duidelijk het wijsje te spelen veel simpeler en prettiger voor de meeste mensen. Wil je echt de noten zelf lezen, dan koop je de papieren versie of gebruik je, indien beschikbaar, de bundel die te vinden is bij de ingang van de kerk. 

De derde reden, niet onbelangrijk, is de werkbaarheid. In EasyWorship kunnen we niet makkelijk op titel van een plaatje zoeken zoals we dat wel kunnen met de tekst. Daarnaast willen we dan ook dat het plaatje in de stijl is van het thema. Voor gewone diensten zou dat geen probleem moeten zijn, maar bij bijzondere diensten geeft dat dan weer extra werk. Als we het zo zouden laten, staat het weer niet netjes. 

Overigens werd bij de introductie trots gesproken dat voorheen de notenbalken op het beamerscherm niet mogelijk zou zijn geweest. Dat was echter altijd al mogelijk, alleen was niet altijd voor ieder lied/couplet een plaatje met notenbalken beschikbaar en is de werkwijze om notenbalken op het scherm te krijgen in verhouding met het profijt dat je er van hebt nog steeds hetzelfde. Veel werk, weinig profijt.

Mijn conclusie over het nieuwe liedboek en Liedboek Online?

Als informaticus zijnde vind ik Liedboek Online een "broddelwerkje". Veel bugs en erg irritant om mee te werken. Het lijkt net (en volgens mij is dat ook zo), alsof er geen uitvoerige testfase is geweest waarbij bijvoorbeeld beamerteamleden en predikanten het e.a. een tijdje konden testen en hun bevindingen konden meegeven zodat dat kon worden verwerkt. Nu komen er liters kritiek de lucht uit vallen en dat had niet gehoeven als er eerst goed getest was geweest en eerder geluisterd werd naar de uiteindelijke gebruikers. Hopelijk gebruiken de ontwikkelaars deze publiekelijke kritiek en komt er snel verbetering in de vorm van Liedboek Online 2.0. 

Het nieuwe liedboek doorbladerend kom ik veel liederen met antifoon en voorzang tegen. Ook korte liederen met bijvoorbeeld één regel zijn geen uitzondering. Het nieuwe liedboek is volgens mij dan ook meer een liturgisch liedboek. Zo ben ik weinig Opwekking liederen tegengekomen die vaak gezongen worden (en als ze er al in staan, zwaar verminkt, nog steeds in ik-vorm en/of zijn het liederen die ook in andere bundels te vinden is). Verreweg de meeste liederen anders dan Psalmen en Gezangen ken ik niet of lijken erg ingewikkeld, erg jammer. Ook kom ik hier en daar zaken tegen wat schoonheidsfoutjes lijken te zijn, zoals een liednummer dat direct begint met 'a' zonder eerst een hoofdlied te hebben. Persoonlijk denk ik niet dat dit liedboek aan zal slaan in de meeste gemeente-vormen waarin antifoon en voorzang niet gebruikelijk is. Ook denk ik dat het voor predikanten nog al verwarrend wordt met de tekstwijzigingen die in de liederen die uit andere bundels zijn overgenomen zijn verwerkt. Zoals ik al in mijn vorige blog schreef kan de tekst dusdanig gewijzigd zijn dat het iets anders betekent dan wat de predikant er mee bedoeld.